بهترین محصول برای کشت دیم کدام است؟

احداث باغ بدون آبیاری یا باغ دیمی

احداث باغ دیمی طرفداران زیادی دارد. اما باغداری دیمی اصول و قواعد خاص خود را دارد. اصول باغداری دیمی موضوعی است که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌دهیم. از لیست درختان دیم گرفته تا شناسایی بهترین محصول برای کشت دیم در هر منطقه را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم. اگر شما نیز علاقه مند به احداث باغ‌های دیمی هستید پس در ادامه همراه ما باشید.

تبدیل زمین دیم به باغ چگونه است؟

یکی از پیامدهای این موضوع، افزایش شوری آب سفره‌های زیرزمینی، تشدید برداشت از منابع آبی، فقر، بیکاری و مهاجرت است. لذا ضروری ست، تدابیر ویژه ای در راستای بهره برداری از نزولات آسمانی به عمل آورد، تا نیاز به مخازن آب‌های زیرزمینی کاهش پیدا کند. یکی از راه کارهای مناسب جهت جلوگیری از هدررفت منابع آب موجود، توام با عدم دستیابی به نتیجه مناسب به واسطه ی، کسب سود خیلی کم و یا حتی کشاورزی بدون سود، کشاورزی به صورت دیمکاری ست. دیمکاری شامل کشت‌های مختلفی می‌باشد. ما در این مقاله نحوه احداث باغ‌های دیم را به تفصیل مورد بررسی قرار می‌دهیم.

پیشنهاد نویسنده: بذر گوجه فرنگی

شاید تاکنون فکر می‌کردید، احداث باغ، حتما نیاز به یک منبع آبی بسیار مناسب، مانند آب رودخانه دائمی، چاه و سد دارد. باید بدانید که می‌توان بدون نیاز و دسترسی به چنین منابع آبی و فقط با اتکا به بارندگی‌های طبیعی، باغ احداث کرد. فقط کافی است به نکاتی که در زیر می‌آید توجه کنید. احداث باغ‌های دیم در زمین‌های شیب دار یا برای مناطق کوهستانی، یکی از بهترین گزینه‌ها می‌باشد. در اکثر مناطق کوهستانی کشور ما که شیب زمین بالاست و کشاورزان چاره ای جز کشت محصولات کم درآمدی مانند گندم و جو ندارند، می‌توان به کشت باغ‌های دیمی روی آورد.

اگر چه درآمد خالص باغ‌های دیم کمتر از باغ‌های آبی است، اما همین درآمد بیشتر از کشت محصولات زراعی دیمی مناطق کوهستانی، مانند گندم است. از طرف دیگر آینده بهتری برای کشاورزان دیمکار رقم خواهد زد. چرا که آن‌ها می‌توانند با کسب تجربه در این زمینه، به کشت‌های بهتر و با درآمد بالاتر هم فکر کنند.

باغ‌های دیمی در حال حاضر در کشور ما درحال رواج است. اگرچه اخیرا میزان بارش‌ها و پراکندگی بارش‌ها در فصل کم آبی، به ضرر کشاورزان تغییر کرده است. اما روش‌های مناسبی هم برای دیمکاری باغی ایجاد شده است. اگر شما هم از کشت‌های پر دردسر و کم درآمد زراعی خسته شده اید، لطفا متن زیر را به دقت بخوانید، سپس اقدام به مشاوره با کارشناسان و کشاورزان با تجربه در این زمینه کنید، تا اطلاعات خود را در این زمینه کامل کنید. در نهایت تصمیم بگیرید، که آیا می‌خواهید کشت باغ‌های دیمی را شروع کنید یا خیر؟

مواردی که باعث موفقیت در احداث بـاغ دیم شده و بر آن مؤثرند، عبارتند از:

مطمئن باشید اگر اصول گفته شده را رعایت کنید، هیچ ریسکی در کار نخواهد بود. مواردی که به آن‌ها اشاره شده اصول دیم کاری باغی در ایران هستند.

• انتخاب مـکان مناسب
• رعایـت زمان کاشت مناسـب
• تعیین آرایــش مناسب کشت
• تهیه بسـتر لازم و نهاده‌های موردنیاز
• تهیه نهال مناسب و سازگار با شرایط محیطی
• اقدامات و تمهیدات مدیریتی دوره بهره برداری

برای احداث باغ دیم باید بــه ویژگی‌های جغرافیایی، میزان و پراکنش بارش، حداقل و حداکثر دما، نوع و عمق خاک، آفات و بیماری‌ها و نیروی کارگری در دسترس توجه شود.

1. بررسی ارتفاع و محدودیت‌های دمایی اکولوژیکی

در ابتدا، شما باید ارتفاع و محدودیت‌های دمایی و اکولوژیکی منطقه، مشخصات جغرافیایی (عرض جغرافیایی، میزان و جهت شیب و ارتفاع از سطح دریا) را بررسی کنید. همچنین نیاز است، اطلاعات دامنه دمایی محدودکننده، نیاز سرمایی، طول دوره رشد و حتی عمر اقتصادی را، جمع آوری کنید (شما می‌توانید از جدول زیر، به عنوان نمونه استفاده کنید). سپس دقت کنید که در منطقه شما، می‌توان چه محصولاتی کشت کرد؟

علاوه بر آن، باید به شرایط اقلیمی مناسب برای فرایند رشد و تولید محصول پرداخت (جدول زیر برای راهنمایی شما در این مورد است).

ویژگی‌ها و شرایط مطلوب خاک برای برخی از محصولات نیز در جدول زیر آورده شده است.

بر این اساس مشخص کنید که منطقه شما، توانایی اولیه برای احداث باغ دیم را داراست تا بقیه موارد را بررسی کنید.

2. در مرحله بعد باید میزان و پراکنش بارندگی منطقه را بررسی کنید.

بعد از تعیین مشخصات جغرافیایی، مهم ترین عامل در احداث باغ‌های دیم، وضعیت میزان و پراکنش بارندگی است. پراکنش بارندگی به نحوی است که اثر و نقش آن در طراحی باغ‌های دیم بسیار مهم و حیاتی است. پراکنش بارش تعیین کننده آرایش کشت و تراکم درخت در هکتار است. همچنین نوع محصول را تعیین می‌کند. بر این اساس، تحلیل بارش‌های ماه‌های اردیبهشت تا شهریور بسیار اهمیت دارد.

اگر کل بارش کمتر از 300 میلیمتر باشد

در این شرایط باید توجه داشت که:

1. احتمال نقصان کیفیت محصول وجود دارد.
2. محدودیت انتخاب محصول وجود خواهد داشت.
3. ریسک در شرایط نوسانات بارشی افزایش می‌یابد.

محصـولاتی که برای کشت در این شرایط انتخاب می‌کنید، باید مشـخصات زیر را داشـته باشـند:

1. ویژگی مقاوم یا متحمل بــه خشــکی
2. تاج کشیده و کوتــاه
3. گسـتره ریشه ای عمیـق و خاصیـت فـراوری

بنابراین وقتی سطح رواناب مربوط به هر درخت افزایش یابد، راهکارهای حفظ رطوبت و کاهش تبخیر اجرایی شود، نسبت سطح تعرق به جذب آب کنترل شود، تراکم درخت در هکتار کاهش یابد، بستر مناسب، گسترده و عمیق ایجاد شود، امکان ذخیره آب و نیز جذب آب فراهم می‌شود. ایجاد بندسارها و تمرکز رسوبات ناشی از سیل‌ها، بستر خوبی را در این شرایط ایجاد خواهد کرد.

پیشنهاد نویسنده: مصرف کود مرغی در کشت صیفی جات

در صورتی که بارش بین 300 تا 400 میلیمتر باشد

1. اگر دوره بدون بارش بهاره و تابستانه 6 ماه و بیشتر است، همانند شرایط بالا اقدام شود.
2. اگر دوره بارش 4 تا 6 ماه باشد، در صورت رعایت موارد بالا، ریسک فعالیت بسیار کاهش می‌یابد. در این شرایط می‌توان تراکم درختان را 10 تا 30 درصد نسبت به حالت قبل افزایش داد.
3. اگر دوره بارش کمتر از 4 ماه باشد، می‌توان تراکم درختان را 30 تا 50 درصد نسبت به حالت قبل افزایش داد و با رعایت معیارهای ذکر شده، هیچگونه ریسکی وجود نخواهد داشت.

در صورتی که میزان بارندگی بالای 400 میلیمتر باشد

در این شرایط، از آنجایی که فاصله بین بارندگی‌ها کم تر است و پراکنش بارش مطلوب است، طراحی باغ (تراکم درختان) بایستی بر اساس میزان بارش صورت پذیرد. در این شرایط درصورتیکه تراکم درختان کم انتخاب شود، چون سطح رواناب برای هر درخت بزرگ تر خواهد شد، امکان تخریب سامانه‌ها وجود دارد. لذا متناسب با میزان بارش و تحلیل آماری، شدت و مدت و فراوانی می‌توان تعداد درخت در هکتار را محاسبه و تعیین کرد.

نیاز آبی هر درخت مقدار معلوم و مشخصی است که بستگی به ویژگی‌های گیاهی و شرایط جغرافیایی و اقلیمی دارد، که با تامین آن از طریق بارش، می‌تواند رشد و نمو مناسب داشته باشد و محصول اقتصادی تولید کند. مقدار بارش بایستی به میزانی باشد که نیاز آبی درخت را در شرایط بالغ و محصول دهی تامین کند. بنابراین در زمان احداث باغ، پیش بینی‌های لازم، ضروری است. هرچه میزان بارندگی کمتر، فاصله درخت‌ها باید بیشتر باشد، تا با جمع آوری رواناب بیشتر، میزان نیاز آبی برطرف شود.

از طرفی می‌توان هنگام بررسی اراضی، مکان‌های بالقوه برای برداشت آب باران را شناسایی کرد. در شناسایی مکان‌های بالقوه برای برداشت آب باران، مهمترین پارامترها شامل بارندگی، خاک (بافت و عمق خاک)، توپوگرافی، شرایط زهکشی و استفاده از زمین یا پوشش گیاهی می‌باشد.

3. در مرحله بعد باید بستر کشت مناسب دیم کاری را آماده کنید.

یکی از اقدام‌های موثر در موفقیت باغ‌های دیم، ایجاد بستر مناسب است. ایجاد بستری مناسب به ابعاد حداقل 1 × 1 × 1 متر ضروری است. اگر خاک زیرین مطلوبیت نداشته یا دچار محدودیت باشد، با خاک سطحی مرغوب جایگزین شود. بنابراین هیچ نیازی به کاربرد مواد سوپر جاذب یا موارد مشابه غیرطبیعی نیست. همچنین برای بهبود ظرفیت آب و خاک می‌توان از بقایای گیاهی، پرلیت و امثال آن‌ها استفاده کرد.

پیشنهاد نویسنده: آیا خیار در آب شور رشد می‌کند

اهمیت بستر به میزانی است که از آن به عنوان مهندسی بستر تعبیر می‌شود. اگر اقدامات ضروری در تهیه بستر صورت نگیرد، مشکلات زیادی را به وجود خواهد آورد. حتی به ناکامی و زوال درختان یا حداقل غیراقتصادی شدن باغ منجر خواهد شد. در زیر نمونه بستر مناسب در مقایسه با بستر غیر مناسب مشهود است.

4. مراحل کار در زمان کاشت نهال در شرایط دیم

• سپس اقدام به قیم گذاری کنید.
• چاله ای به ابعاد حداقل 1 × 1 × 1 متر حفر کنید.
• ریشه نهال را با قارچ همزیست مایکوریزا تلقیح دهید.
• در نهایت از مالچ طبیعی در دسترس، استفاده کنید.
•  ریشه و طوقه را در محلول حاوی قارچکش، خاک رس، کود دامی و آب قرار دهید.
• نهال را کشت کرده و با مقداری آب با تانکر، آبیاری کنید، تا ذخیره رطوبتی کافی وجود داشته باشد.
•  چاله را با خاک سطحی مرغوب و کود دامی پوسیده پر کنید. باید حدود 25 تا 30 کیلوگرم کود دامی پوسیده را تا عمق 20 سانتیمتری سطح زمین در گودال حفر شده، بریزید. می‌توانید از پرلیت یا زئولیت نیز در کنار این‌ها استفاده کنید، اما فقط در صورتی که خاک رسی باشد.

پیشنهاد نویسنده: معرفی و بررسی ارقام هیبرید صیفی جات

5.توجه به نکات مهم در زمان کاشت

زمان انتقال نهال بسیار مهم است و در میزان و درصد گیرایی درختان بسیار اثر دارد. پس از اینکه نهال از نهالستان تهیه شد، بایستی بلافاصله در همان روز، پس از گذاشتن ریشه آن‌ها در نایلون یا گونی مرطوب و دور از دسترس باد و نور مستقیم خورشید، به محل اصلی انتقال داده و کاشته شود. اما قبل از کاشت نهال در محل اصلی، به دلیل اینکه ممکن است ریشه‌ها در حین درآوردن از بستر اولیه در نهالستان آسیب ببینند، لازم است مراقبت‌های ضروری به عمل آید.

بهترین زمان کاشت، پاییز و زمستان به شرطی که یخبندان نباشد، می‌باشد، تا ریشه‌ها فرصت بازیابی را داشته باشند. باید بدانید کاشت نهالی که در خرداد همان سال پیوند زده شده است، ارجحیت دارد.

چطور یک نهال استانداد تهیه کنید؟

•  اول نوع پایه و رقم را مشخص کنید.
• نهال کاملا خفته و دارای جوانه سالم باشد.
• سن پایه و رقم به ترتیب دو و یک سال باشد.
• نهال فاقد ریشه غیرطبیعی، آلوده و چنگالی باشد.
• نهال یک تنه و دارای حداقل دو تا سه انشعاب از ارتفاع مناسب باشد.

یکی از مهمترین عامل موفقیت در احداث یک باغ دیم اقتصادی، تهیه نهال استاندارد و گواهی شده می‌باشد. به طوری که نهال باید از ریشه و ارتفاع و قطر کافی و مناسب برخوردار باشد. همچنین ریشه نهال‌ها نباید به هیچ وجه هوازده شود و در حداقل زمان، باید نهال‌ها به زمین اصلی منتقل و غرس شوند. در غیر این صورت درصد سبز شدن نهال‌ها کاهش پیدا خواهد کرد.

قرار دادن ریشه‌های نهال در محلول حاوه قارچ کش، خاک رس، کود دامی و آب، ضمن تقویت و ضدعفونی کردن نهال، سبب می‌شود که ریشه‌ها مقداری مواد مغذی و رطوبت نیز جذب کنند. برای اینکه رطوبت ریشه توسط خاک پیرامون جذب نشود، در پای هر نهال پس از کاشت به میزان حدود 20 لیتر آب مصرف می‌شود. توصیه می‌شود پس از کاشت نهال، به قیم گذاری برای نهال‌ها به منظور نگهداری و حراست آن‌ها در مقابل وزش باد و برف اقدام شود.

پوشاندن ساقه نهال با پارچه و کیسه نایلونی، سبب حفظ و حراست آن‌ها در مقابل خسارت جوندگانی مثل موش و خرگوش می‌شود. روش صحیح کاشت نهال در شکل زیر نشان داده شده است.

در انتخاب رقم و نوع محصول بایستی خیلی دقت کنید. توصیه می‌شود تا جایی که می‌توان سطح آفتاب گیری را کاهش دهید. تا میزان سطح در معرض نور مستقیم خورشید کاهش یابد. برای مثال در بادام، فرم کشیده نسبت به فرم پهن ارجحیت دارد. همچنین بایستی با تحلیل دمای مطلق حداقل، موضوع سرمازدگی را جدی بگیرید. میزان خسارت سرمازدگی به سکون هوا و مدت استقرار دمای خسارت زا، مرحله فنولوژیک نهال شما و میزان حساسیت آن بستگی دارد.

برای کاهش خسارات سرمازدگی و نیز کاهش تاثیرات خشکی آخر فصل، بایستی محصول و رقمی از آن محصول را با ویژگی‌های “دیرگل و زودرس” را انتخاب کنید. ارقام دارای برگ‌های کرکدار، کوچک، باریک و کوتیکول ضخیم تر، در برابر خشکی مقاوم ترند.

6. انتخاب آرایش و ردیف مناسب کاشت

آرایش کاشت بایستی به نحوی تنظیم شود که ردیف دوم نسبت به ردیف اول، با تاخر مکانی به میزان نصف فاصله درختان روی ردیف‌ها باشد. به طوری که محل اولین درخت روی ردیف دوم، به میزان نصف فاصله درختان روی ردیف، تورفتگی داشته باشد.

آرایش صحیح کاشت درختان دیم روی ردیف

برای ردیف‌های سوم، پنجم و … به شیوه ردیف اول و برای ردیف‌های چهارم، ششم و … به شیوه ردیف دوم عمل می‌شود. این نکته برای سامانه‌های نیم دایره‌ای، مربعی و مثلثی صادق است. به شکل زیر توجه کنید.

7. سطح رواناب را برآورد کنید

در طراحی باغ، بخشی از سطوح بالادست به عنوان سطح رواناب برای هر درخت محسوب می‌شود، این سطح به نحوی است که جریان روانابی به سمت نهال هدایت می‌شود. بخشی از آب نفوذ یافته به صورت جریان زیرسطحی درمی آید و در پایین دست به صورت مفید استفاده می‌شود.

8. سامانه ای مناسب برای جمع آوری رواناب ایجاد کنید

سامانه جمع آوری آب، عبارت است از جمع آوری و هدایت رواناب از سطح بالادستی هر نهال که نهایتا در بستر پای درخت ذخیره می‌شود. پس از کاشت نهال، پشته ای در پایین دست نهال به شکل مربعی، مثلثی، نیم دایره‌های یا خطوط تراز ایجاد کنید و سطح رواناب را به نحوی آماده کنید که رواناب به سمت درختان جاری شود. در مناطقی که بارندگی زیاد است و احتمال غرقاب شدن و بروز تنش تهویه ای وجود دارد، درختان را در پایین دست سامانه یا کمی بالاتر از منتهی الیه محل تمرکز رواناب کشت کنید.

نحوه ایجاد پشته در سطح هدف آرایش نیم دایره ای

باید دقت کنید که اگر شیب محل اجرای باغ، زیاد باشد، حجم خاک برداری و ارتفاع پشته‌ها در محل کاشت درخت زیاد خواهد شد، که هم امکان فرسایش وجود خواهد داشت و هم هزینه‌های سالانه آن زیاد خواهد بود. سطح رواناب و سطح هدف در آرایش نیم دایره ای در انجیرستان دیم در شکل زیر نمایش داده شده است.

نمونه‌ای از سامانه هلالی در باغ انجیر دیم استهبان در شکل نشان داده شده است.

9. انتخاب شکل (آرایش) سامانه متناسب با شیب

• در شیب‌های بسیار کم: کانال‌های جانبی با پوشش سنگریزهای.
• در شیب‌های بیـش از 15درصـد: کشت در خطـوط تـراز و تراس بنـدی (ترجیحـاً خطـوط تراز).
• در شیب‌های تا 15درصد (8/5 درجه نسبت به افق): شکل مربعـی، نیم دایره ای، مثلثـی و نیـز کانال‌های عمـود بر شیب (برای انگور).

10. انتخاب ابعاد مناسب سامانه و تراکم درخت و حفظ رطوبت

انتخاب سطح رواناب برای هر درخت که بتوان بر اساس آن، رواناب را پس از جمع آوری به سمت درخت هدایت و در بستر درخت ذخیره کرد، عامل بسیار مهمی محسوب می‌شود. ابعاد کاشت با کاهش میزان بارش افزایش و با افزایش میزان بارش، کاهش می‌یابد. همچنین ابعاد کاشت با تراکم درخت در هکتار، رابطه عکس دارد؛ یعنی با کاهش ابعاد کاشت، تعداد درخت در هکتار افزایش خواهد یافت. ابعاد کمتر از 5 × 5 در بیشتر مناطق توصیه نمی‌شود؛ اما در کشت انگور در کردستان به دلیل شرایط خاص آن، تراکم بیشتر صورت می‌گیرد.

رابطه ابعاد کاشت، سطح رواناب و تراکم درخت در هکتار

حفظ رطوبت یکی از اقدامات اساسی و تاثیرگذار در فرایند احداث باغ دیم محسوب می‌شود. از آنجایی که باغ دیم متکی به آب جمع آوری شده ناشی از رواناب حاصل از تعبیه سامانه‌های جمع آوری آب باران است، ذخیره و حفظ رواناب جمع آوری شده و جلوگیری از تبخیر آن بسیار مهم است. یکی از راهکارها، استفاده و به کارگیری انواع مالچ است.

مالچ (خاکپوش)

اصطلاح مالچ از کلمه انگلیسی Mulch منشا گرفته که در اصل به معنی پوشش است. درحقیقت می‌توان مالچ و مالچ پاشی را روشی برای ایجاد پوششی در سطح خاک قلمداد کرد، که با اهداف متفاوت از آن استفاده می‌شود. استفاده از انواع مالچ‌ها و مالچ پاشی در زراعت، باغبانی، حفاظت خاک و تثبیت ماسه‌های روان و توسعه فضای سبز در سال‌های اخیر گسترش فراوانی یافته است. مالچ یکی از عملیات‌های قدیمی است، که باغبانان به مدت طولانی و برای کنترل علف هرز و حفظ رطوبت پیرامون میوه، سبزی و گل و گیاهان از آن استفاده می‌کنند.

پیشنهاد نویسنده: گوجه فرنگی مقاوم به شوری

برای به کار بردن مالچ به طور سنتی، فقط از علوفه، علف چیده شده، برگ‌ها و دیگر موادی که به آسانی تجزیه می‌شوند، استفاده می‌شد. مالچ عبارت است از هر ماده ای که در سطح خاک قرار گرفته و در همان محل نگهداری شده، هر ماده که در خاک روییده ولی قبل از قرارگرفتن در جای اصلی خود، تغییر ماهیت داده شده باشد و هر ماده ای که تهیه شده و قبل از قرارگرفتن در محل اصلی به آنجا حمل شده باشد، مانند بقایای گیاهی، برگ‌ها و قسمت‌های هرس شده درختان، کودهای حیوانی، کاغذ، پلاستیک‌های پلی اتیلن، فراورده‌های نفتی، سنگریزه. مالچ می‌تواند هم از مواد زنده و هم غیر زنده تشکیل شده و مانع نفوذ نور شود.

مواد غیر زنده که برای مالچ استفاده می‌شوند، شامل تراشه‌های چوب، خرده‌های پوست درختان، خاک اره، کاه، بریده‌های گیاهان باریک برگ، برگ‌ها، پلاستیک سیاه و سنگ‌هاست. هزینه بالای این مواد و اجرت کارگر برای به کاربستن آن‌ها، استفاده از مالچ را منحصر به گیاهان پرارزش و کم سطح کرده است. استفاده از آن در گیاهان استقراریافته هم میسر است.

مالچ کاه و کلش

بیشتر تحقیقات درباره مالچ‌ها، درخصوص بقایای گیاهی و سایر مواد زائد گیاهی نظیر کاه و کلش، برگ‌ها، چوب بال ذرت، خاک اره فراوان و خرده چوب و… انجام شده است. این مواد بسیار ارزان و غالبا فراوان است. در گذشته یونانی‌ها و رومی‌ها معتقد بودند، که خراش دادن و مخلوط کردن خاک باعث بهبود حاصلخیزی آن می‌شود. با توجه به همین ایده زمین زراعی به طور کامل خاکورزی می‌شد؛ ولی بتدریج روش جدیدی تکامل یافت که هدف آن حفاظت خاک در همه زمان‌ها از طریق باقی گذاشتن بقایا در سطح خاک است، که به آن خاک ورزی حفاظتی گویند. خاک ورزی حفاظتی به هرگونه سیستمی اطلاق می‌شود که در آن حداقل 30 درصد خاک، بعد از کاشت، از بقایای گیاهی پوشیده شده باشد.

مالچ انرژی قطرات باران را پراکنده می‌کند، سله بندی را به حداقل می‌رساند، رواناب را کاهش می‌دهد. همچنین نفوذ آب در خاک را بهبود می‌بخشد. در نتیجه فرسایش آبی و بادی را کاهش می‌دهد. متاسفانه در زراعت دیم مقدار بقایای کافی برای بهبود نفوذپذیری و کاهش تبخیر آب از سطح خاک فراهم نمی‌شود. از طرفی نزولات آسمانی در مناطق خشک به صورت رگبارهای شدید اتفاق می‌افتد. بنابراین کاهش فرسایش آبی و بادی از دلایل مهم استفاده از مالچ‌ها در مناطق خشک است. از مزایای مالچ کلش، افزایش فعالیت میکروب‌ها و سایر موجودات زنده در خاک، تکثیر بیشتر ریشه و اثر بالشی بر فشردگی ناشی از ادوات کشاورزی است. نمونه ای از کاربرد مالچ گیاهی در شکل نشان داده شده است.

مالچ خاکی

در اواخر قرن اخیر، محققان نشان دادند که وجود یک لایه سطحی از خاک خشک به ضخامت 5 تا 8 سانتی متر به عنوان مالچ در مقایسه با خاکی که سطح آن دست نخورده است، باعث می‌شود تلفات تبخیر از خاک به طور قابل توجهی کاهش یابد. زیرا این مالچ جلوی صعود کاپیلاری آب را در خاک می‌گیرد. مالچ خاکی در بندسارها، گلستان‌های گل محمدی دیم، تاکستان‌ها و بادامستان‌های دیم مرسوم بوده است. همچنین سهم بسیاری در کاهش سهم تلفات تبخیری آب دارد. البته توصیه موکد می‌شود که از شخم عمیق و برگرداندن خاک پرهیز شده و لایه سطحی خاک با ادواتی مانند کولتیواتور، روتیواتور یا چنگک صرفا دستی، دست خورده شود.

مالچ پلاستیکی

یکی دیگر از انواع مالچ‌ها، مالچ پلاستیکی است که به دلیل فوایدی که داشته، در کشاورزی کاربرد دارد. مالچ‌های پلاستیکی در رنگ‌های مختلفی وجود دارد. آن‌ها یک نوع طول موج خاص را بازتاب می‌کند. لازم به ذکر است، هر طول موج تاثیر متفاوتی بر روی گیاه دارد. مالچ‌های پلاستیکی با بالا بردن دمای خاک و حفظ یکنواختی رطوبت خاک، عملکرد، کیفیت و زودرسی محصولات را افزایش می‌دهد.

مالچ سنگی

توصیه می‌شود انتخاب مالچ بر اساس مصالح و منابع طبیعی اساسا در دسترس صورت پذیرد. اگر در جایی بقایای گیاهی در دسترس هست، ارجحیت، استفاده از آن‌ها است. اگر در مناطقی، سنگ‌های ریز و درشت در دسترس است، توصیه می‌شود مصالح محلی به کار رود.

11. برآورد عملکرد باغی و اقتصادی محصولات باغی

در جدول زیر براورد عملکرد باغی و اقتصادی چند محصول باغی مهم آورده شده است.

12. بررسی عملیات هزینه‌ای مشترک

• هزینه نگهداری سالانه و نگهداری سامانه: به طور میانگین 500تا 700 هزارتومان می‌باشد.
• عملیات هزینه‌های دوره بهره برداری: این مرحله شامل وجین و حذف علف‌های هرز، مبارزه با آفات و بیماری‌ها، هرس، عملیات تغذیه، برداشت و جمع آوری محصول و سایر عملیات باغی موردنیاز است.
• عملیات هزینه ای زمان کاشت: تهیه پروفیل خاک و آزمون نمونه‌های خاک، تهیه نقشه کاشت، ایجاد بستر، ایجاد سامانه، پرکردن چاله‌ها، تهیه کود دامی پوسیده، تهیه نهال و قیم، آبیاری زمان کاشت، تهیه مالچ و کارگر ماهر را شامل می‌شود.

شرایط جغرافیایی

محصولات متناسب با عرض جغرافیایی باشند. شیب رو به شمال مطلوب ترین و شیب رو به جنوب آخرین گزینه محسوب می‌شود.

پارامترهای اقلیمی

به وضعیت میزان و پراکنش بارش توجه شود. پراکنش بارش تعیین کننده تراکم درختان در باغ خواهد بود.

سامانه‌ها

احداث سامانه‌ها با هدف جمع آوری، هدایت و ذخیره رواناب در پای هدف، اساس کار است. بدون آن، اصلا امکان احداث باغ دیم نیست. با توجه به شرایط جغرافیایی جهت و میزان شیب، میزان و پراکنش بارش و نوع محصول، شکل و ابعاد سامانه تغییر می‌کند. در شیب‌های کم، نیم دایره ای، مربعی و مثلثی اجرا می‌شوند و در شیب‌های بیشتر، توصیه می‌شود به صورت نوارهای عمود بر شیب باشد تا حجم خاکبرداری به حداقل برسد. در دره‌های عریض مشرف بر دامنه‌ها بهتراست، از بندسارها استفاده شود. رسوبات شکل گرفته در داخل بندسارها، بستر مناسب برای درختان خواهد بود.

رواناب

بایستی به نحوی عمل کرد که ضریب رواناب یعنی میزان رواناب رسیده به پای درخت افزایش و شروع زمان جاری شدن رواناب یعنی آستانه رواناب کاهش یابد.

تهیه بستر

رعایت و ایجاد بستر مناسب دارای ابعاد 1 × 1 × 1 متر ضروری است و اگر خاک زیرین مطلوبیت ندارد یا دچار محدودیت است، با خاک سطحی مرغوب جایگزین شود. هیچ نیازی به کاربرد مواد سوپر جاذب یا موارد مشابه غیرطبیعی نیست و برای بهبود ظرفیت آب خاک می‌توان از بقایای گیاهی، پرلیت و… استفاده کرد.

کاهش تلفات تبخیر

از مالچ‌های در دسترس محلی (خاکی، سنگی، سنگریزه، گیاهی) به منظور کاهش تبخیر استفاده شود.

پایه و رقم

در انتخاب رقم به نظر کارشناسان توجه شود.

تغذیه

کاربرد بقایای گیاهی در بستر خاک به منظور بهبود کیفیت خاک و افزایش ظرفیت آب خاک و نیز استفاده از قارچ مایکوریزا برای بهبود ریشه زایی (50 تا 100 گرم برای هر درخت) توصیه می‌شود.

آفات و بیماری‌ها

به روش‌های بیولوژیک اقدام به کنترل آفات و بیماری‌ها (برگخوارها، مغزخوارها، چوبخوارها، آفات مکنده، سفیدک و …) شود. زمینه بروز اپیدمی، آفات و بیماری‌ها فراهم نشود. حذف پاجوش‌ها، کنترل علف‌های هرز، جمع آوری شاخه‌های خشک و آلوده و سوزاندن آن‌ها، استفاده از تله‌های فرمونی و تقویت درختان و… از راهکارهای مدیریتی باغ سالم محسوب می‌شود.

شیوه کاشت

بسته به نوع محصول از بذر، نهال ریشه دار، نهال پیوندی، قلمه یا نشا استفاده خواهد شد. زمان مناسب کشت باید به نحوی تنظیم شود، که همراه با دوره کمون و خواب گیاه باشد.

آبیاری زمان کاشت

اگر کشت به صورت بذر باشد، به آبیاری زمان کاشت نیازی نخواهد بود. اما اگر شرایط رطوبتی خاک در هنگام انتقال نهال مناسب نباشد، آبیاری حداقل توصیه می‌شود، تا رطوبت ریشه توسط خاک جذب نشود.

آبیاری تکمیلی

توصیه می‌شود حتما اقدامات مدیریتی لازم انجام و از آبیاری تکمیلی پرهیز شود. ازآنجایی که آبیاری تکمیلی سبب توسعه شاخ برگ و رشد رویشی می‌شود، ممکن است آسیب‌های ناشی از این اقدام، گاهی بیش از تاثیرات مفید آن باشد.

مشارکت، آموزش و ترویج

یکی از اقدامات بسیار ضروری و مهم در فرایند اجرایی باغ‌ها و گیاهان دارویی دیم، اعم از احیا یا احداث، شرکت در دوره‌های آموزشی و بازدید از مزارع الگویی و نمایشی است.