کودهای بهبود دهنده خاک چیست؟

خاک بستر رشد گیاهان و از منابع مهم و ارزشمند طبیعت می باشد . خاک یک جز کلیدی در پرورش گیاهان محسوب می شود. به گونه ای که 95 درصد غذای انسان از زمین تامین می شود. بنابراین برنامه ریزی برای داشتن خاکی سالم و پویا لازمه بقای انسان در این کره ی خاکی می باشد.

کودهای اصلاح کننده خاک  به منظور بهبود  ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک،  به خاک های کشاورزی اضافه می شوند؛ تا فرآیند رشد گیاهان بهتر صورت گیرد. همچنین بهبود دهنده های خاک سبب بهبود ظرفیت نگهداری آب، نفوذ پذیری خاک، زهکشی، هوا دهی و ساختار خاک می شوند.

در واقع با استفاده از کودهای اصلاح کننده  خاک  محیطی مناسب برای رشد بهتر ریشه فراهم می شود. این امر سبب جذب بهتر عناصر و مواد غذایی از طریق ریشه گیاهان می شود. در نتیجه گیاهان بهتر رشد کرده و در برابر تنش های محیطی مقاومت بیشتری خواهند داشت.

انواع بهبود دهنده های خاک

بهبود دهنده های خاک به دو دسته ارگانیک و شیمیایی تقسیم می شوند.

بهبود دهنده های ارگانیک

این مواد منشا طبیعی داشته و از بقایای بدن موجودات زنده به دست می آیند. بهبود دهنده های خاک، مقدار ماده آلی خاک را افزایش می دهند. به مرور سبب هوادهی بهتر خاک و نفوذپذیری بهتر خاک می شوند. از طرفی این مواد یکی از منابع انرژی برای موجودات ریزوسفری خاک تلقی می شوند.

از جمله مواد بهبود دهنده ارگانیک خاک میتوان به بقایای گیاهان، علوفه خرد شده، کود حیوانی، کودهای هیومیکی، کمپوست، خاک اره و خاکستر را نام برد.

بهبود دهنده های غیر ارگانیک

این دسته میتوانند از مواد معدنی موجود در طبیعت باشند. از جمله این بهبود دهنده ها می توان به ورمیکولیت،پرلیت ،  شن و ماسه اشاره کرد. تعدادی دیگر هم از طریق شیمیایی و توسط بشر ساخته شوند.

بهبود دهنده هایی که از طریق شیمیایی ساخته میشوند با توجه به نوع آنها و نحوه ی مصرف دارای تنوع زیادی هستند. از این بهبود دهنده ها متناسب با مشکل پیش آمده در خاک زراعی مورد استفاده قرار می گیرند.

انواع خاک و کودهای بهبود دهنده مرتبط با آن

خاک های شور

شوری خاک به معنی تجمع بیش از حد نمک‌های قابل ‌حل و مواد معدنی در محلول آب ‌و خاک در اطراف ریشه است. نمک ها ترکیبات مخربی برای بافت خاک کشاورزی محسوب می شوند. سدیم کلرید یکی از معروفترین این نمک ها است. سدیم کلرید علاوه بر شوری خاک منجر به تخریب ساختمان خاک می شود. یکی از این اثرات مخرب فشردگی و نفوذ ناپذیری خاک می باشد.

شور بودن خاک بیشتر در مناطق خشک و نیمه خشک اتفاق می افتد که بارندگی کم می باشد. در واقع در این مناطق املاح کلسیم، سدیم،بیکربناتها و منیزیم  به دلیل بارندگی کم توسط آبشویی از خاک زراعی خارج نمی شوند. این در حالی است که در مناطق مرطوب به دلیل بارندگی زیاد این نمکها از طریق آبشویی از خاک خارج می شوند.

خاک های شور دارای PH بالایی هستند که بر فعالیت میکروارگانیسم های خاک تاثیر منفی دارد. کمبود عناصر فسفر، آهن ، منگنز، روی و بر در این خاک ها بیشتر به چشم میخورد. در این خاک ها به دلیل غلظت زیاد نمکپتانسیل اسمزی محلول خاک کاهش پیدا می کند. این امر سبب کاهش مقدار آب قابل دسترس گیاه می شود.

زمانی که خاک کشاورزی بیش از حد شور می شود و املاح زیادی را در خود جای میدهد، رشد و تکامل گیاه کاهش پیدا می کند. در این شرایط گیاه توانایی تولید بذر و یا محصول را از دست می دهد. بنابراین حذف سدیم و منیزیم در خاک های شور و شور و قلیایی برای تمامی کشاورزان به منظور رسیدن به حداکثر عملکرد  امری مهم  و ضروری به نظر می رسد.

کودهای بهبود دهنده خاک های شور به شرح زیر می باشد

گچ

گچ به دلیل حلالیت نسبتا خوب و مقرون به صرفه بودن  به طور گسترده در اصلاح خاک های شور و سدیمی مورد استفاده قرار می گیرد. بهتر است گچ را با خاک مخلوط کرد تا آن را در سطح خاک پخش کنید. برای این کار ابتدا گچ را در سطح خاک پخش کرده و سپس با استفاده از شخم یا دیسک با خاک مخلوط می کنند.

کلرید کلسیم

یکی از کودهای اصلاح کننده خاک های شور که میتوان استفاده کرد، کودهای حاوی عنصر کلسیم است. باتوجه به این که کلسیم مولکولی بزرگتر از سدیم است  و توان واکنش پذیری بالایی دارد، میتواند به جای سدیم در خاک های شور جایگزین شود. در واقع هر مولکول کلسیم به جای دو مولکول سدیم می نشیند و سبب آزاد شدن سدیم  میشود.

کلرید کلسیم انحلال پذیری بیشتری نسبت به گچ دارد. اما به دلیل شستشوی سریع از خاک می توانند سبب سله بستن خاک شود. بنابراین بهتر است کلرید کلسیم و گچ هم زمان استفاده شود.

اسید سولفوریک

هیدروژن موجود در اسید سولفوریک نیز با سدیم موجود در خاک تبادل گشته و با تشکیل و شستشوی سولفات سدیم، موجبات اصلاح خاک های شور را فراهم می سازد. از دیگر فواید این اسید تنظیم PH خاک می باشد.اسید سولفوریک به سرعت در خاک واکنش می دهد و خنثی می شود در نتیجه سبب تخریب ریشه گیاهان نمی شود.

بیشترین میزان استفاده از اسید سولفوریک در باغات پسته است. چرا که پسته از محصولات مناطق گرم و خشک است. در این مناطق خاک شور و قلیایی می باشد. بهترین زمان استفاده از اسید سولفوریک در زمستان می باشد.

هیومیک اسید

هیومیک اسید نمک موجود در خاک را به عناصر سدیم و کلرید تجزیه می کند. این عناصر در خاک جذب هیومیک اسید می شود و از این طریق شوری خاک کاهش پیدا می کند. از طرف دیگر هیومیک اسید با افزایش قطر لوله های مویین  منجر به کاهش حرکت نمک به سمت ریشه و اندام های دیگر گیاه می شود.

از راه های دیگر اصلاح خاک های شور، شست و شوی خاک توسط آب شیرین می باشد. توجه شود که آب مورد استفاده آبی با کیفیت باشد.

خاک های رسی و سنگین

خاک رسی به خاکی گفته می شود که حاوی مقادیر زیادی رس باشد. در واقع خاک هایی که بیش از 50 درصد ذرات تشکیل دهنده آنها رس باشد خاک سنگین نامیده می شود. ذرات رس بسیار فشرده در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. این امر سبب تخلخل بسیار پایین این نوع خاک می شود. خاک های رسی سنگین ترین نوع خاک ها هستند که ذخیره آب به خوبی در آنها صورت میگیرد. اما زهکشی دراین خاک ها بسیار کم می باشد.

اصلاح خاک های سنگین

اگر شما باغچه کوچکی دارید که خاک آن سنگین می باشد میتوانید با اضافه کردن شن و سیلت تا حدودی خواص فیزیکی آن را بهبود بخشید. این امر در سطوح وسیع بسیار هزینه‌بر است و از روش‌های دیگری جهت اصلاح خاک های سنگین استفاده می‌شود.

اضافه کردن مواد آلی به خاک (کودهای دامی و کود سبز)

در صورت امکان کشت گیاهان علوفه ای در این نوع از خاک ها  می توان گیاهان علوفه ای را کشت کرده و در زمان مناسب آن را به خاک برگرداند تا خاک رسی اصلاح شود. در غیر این صورت با اضافه کردن کاه و کلش و بقایای پوسیده گیاهان تا حدودی می توان خاک سنگین را اصلاح کرد.

هیومیک اسید

هیومیک اسیدها عصاره غلیظ شده دو ترکیب هیومیک اسید و فولویک اسید هستند که از یک نوع زغال سنگ کاملا اکسید نشده به اسم لئوناردیت  به دست می آیند.  این مواد به دلیل ساختمان شیمیایی منحصر به فرد خود سبب جذب کودها و انتقال بهتر آن ها در گیاهان می شوند.

هیومیک اسیدها با قرار گرفتن بر روی ذرات رس فضای بین این ذرات را بیشتر می کند. این امر سبب می شود تا فشردگی خاک های سنگین کم شده و نفوذ پذیری و تهویه خاک های سنگین بهتر صورت بگیرد.

اسید سولفوریک

خاک های سنگین به دلیل فشردگی بیش از حد دانه های رس نفوذ پذیری بسیار ضعیفی دارند و همچنین تهویه هوا در این نوع خاک ضعیف است. با استفاده از اسید سولفوریک می توان این مشکلات را تا حدود زیادی برطرف کرد. در واقع اسید سولفوریک با تعدیل شوری خاک، سبب جریان پیدا کردن هوا و نفوذ پذیری خاک می شود. در نتیجه گیاه از بسیاری از بیماری های خاکزی در امان می ماند.

خاک های شنی و سبک

به منظور اصلاح و بهبود خاک های شنی و سبک می توان از هیومیک اسید استفاده کرد. هیومیک اسید بر روی ذرات شن  در خاک های سبک قرار می گیرد. این کار منجر به افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی خاک شده و در نتیجه از هدر رفتن مواد غذایی در خاک جوگیری می شود.

نحوه استفاده و میزان مصرف کودهای بهبود دهنده رشد

کودهای بهبود دهنده خاک به شکل های  مختلفی در بازار نهاده های کشاورزی وجود دارند. کشاورزان متناسب با نوع خاک زمین کشاورزی و مشکل به وجود آمده در آن می توانند از این بهبود دهنده ها استفاده کنند. همانطور که قبلا نیز اشاره شد برای استفاده از گچ باید آن را با خاک مخلوط کرد تا نتیجه بهتری گرفته شود. برای استفاده از هیومیک اسید نیز استفاده از نوع مایع آن درصد لئوناردیت بیشتری دارد. بنابراین استفاده از نوع مایع آن بهتر است.

قیمت کودهای بهبود دهنده خاک

قیمت کودهای بهبود دهنده خاک با توجه به قیمت ارز، داخلی یا خارجی بودن کالا، نوع کود( منظور مایع، پودر و…) و میزان تقاضای مشتریان در بازار متفاوت می باشد.

به نظر می رسد در بین مواد بهبود دهنده خاک هیومیک اسیدها از اهمیت ویژه ای برخوردار باشند. بنابراین با توجه به نقش و کاربرد هیومیک اسیدها  ، در خاک های شورو قلیایی، سنگین و خاک های شنی، استفاده از این کود به عنوان کود بهبود دهنده خاک به کشاورزان توصیه می شود.