بیماری پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی چیست؟

بیماری پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی یکی از بیماری هایی است که توسط ویروس گوجه فرنگی منتقل می شود. در این مقاله از آقا مهندس می خواهیم بیماری پیچیدگی برگ گوجه فرنگی را به طور کامل مورد بررسی قرار دهیم. همچنین از علت جمع شدن برگ گوجه فرنگی، علت زرد شدن برگ گوجه فرنگی و همچنین علت لوله شدن برگ گوجه فرنگی تا درمان پیچیدگی برگ گوجه فرنگی، درمان جمع شدن برگ گوجه فرنگی و به طور کلی درمان ویروس گوجه فرنگی را مورد بررسی قرار دهیم. همچنین بهترین سم پیچیدگی برگ گوجه فرنگی برای ویروس گوجه فرنگی را به شما معرفی کنیم.

بیماری پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی چیست؟

به طور کلی این ویروس باعث خسارات گسترده‌ای در بسیاری از نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری در دنیا می‌شود. چنانچه در بسیاری از کشورهای مدیترانه ای، خاورمیانه و آفریقایی از جمله قبرس، اسرائیل، ساحل عاج، اردن، لبنان، سنگال، مصر و تونس انتشار گسترده ای دارد.

نام بیماری: پیچیدگی برگ زرد گوجه‌ فرنگی

عامل بیماری: ویروس (Tomato Yellow Leaf Curl Virus– TYLCV)

بیماری پیچیدگی برگ گوجه فرنگی یکی از معضلات کشت‌های مزرعه و گلخانه‌ای گوجه فرنگی در سراسر ایران است. این بیماری توسط چندین گونه ویروس از جنس Begomovirus و تیره ویروس‌های دوقلو Geminiviridiae از جمله ویروس پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی ایجاد می‌شود. در حال حاضر حداقل شش سویه از گونه TYLCV شامل سویه‌های ایرانشهر، آباده، بوشهر (گناوه)، کهنوج، میناب و بندرعباس و از مزارع استان‌های فارس، بوشهر، کرمان و هرمزگان گزارش شده اند. این ویروس دارای ژنوم DNA تک رشته ای می‌باشد.

پیشنهاد نویسنده: مگس سفید

گوجه کاران ایرانی به شدت تحت تاثیر همه‌گیری ویروس سرجمک (ویروس گوجه فرنگی) قرار گرفته‌اند و سال‌هاست این ویروس به مناطق گوجه کاری به خصوص گوجه کاران جنوب کشور خسارت زیادی می‌زند. پیچیدگی برگ زرد گوجه‌ فرنگی (سرجمک) منحصرا توسط مگس‌های سفید یا عسلک‌ها یا سفید بالک‌ها (Bemisia tabaci) منتقل می‌شود. در مواردی که جمعیت این حشره زیاد است، حتی با وجود سم‌پاشی روزانه با حشره‌کش‌ها، 100 درصد تلفات یا در واقع نابودی کامل محصول ثبت شده است.

علائم بیماری پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی چیست؟

بوته‌های آلوده کوتوله می‌شود در حالی که شاخ و برگ آنان کوچک‌تر از معمول است و راست می‌ایستند (انعطاف پذیری آنان کاهش می‌یابد). این قبیل برگ‌ها به سمت بالا و داخل قاشقی می‌شوند و بدشکل و شدیدا سبز رنگ خواهند شد. بعد از آلوده شدن گیاه، گل‌ها به مقدار قابل توجهی ریزش می‌کنند، میوه‌ها تشکیل نمی‌شوند و اگر تشکیل شوند بازار پسند نخواهد بود.

اگر آلودگی در مراحل اولیه رشد گیاه صورت گیرد، میوه‌ای تولید نمی‌شود. وقوع آلودگی در مراحل بلوغ گیاه تاثیری روی میوه‌ها قبل از تشکیل ندارد، ولی میوه‌هایی که بعدا تشکیل می‌شوند، بدشکل شده و معمولا ریزش پیدا می‌کنند. بنابراین آلودگی زود هنگام تقریبا باعث از بین رفتن صد در صد محصول می‌شود. در بین ویروس‌های آلوده کننده مزارع گوجه فرنگی در استان بوشهر، بین 50 تا 95% آلودگی عمده مزارع مربوط به ویروس‌های TYLCV، ویروس موزائیک زرد کدو (ZYMV)، کوتولگی پیسه ای بادمجان (EMDV) و موزائیک خیار(CMV) می‌باشد.

علائم سرجمک گوجه چیست؟

پیچیدگی برگ زرد موجب ایجاد طیف وسیعی از علائم که شامل زرد شدن حاشیه برگ‌ها،لوله شدن برگ گوجه فرنگی به سمت بالا و یا پایین، کاهش سطح برگ و کوچک‌تر شدن اندازه برگ (جمع شدن برگ‌ها در انتهای ساقه اصلی)، سقط گل و میوه، بازدارندگی رشد گیاه (کوتاه شدن) می‌گردد. هنگامی که نشاء گوجه فرنگی را خریداری می‌کنید، گیاهچه‌ها ممکن است آلوده به ویروس TYLCV باشند.

پیشنهاد نویسنده: خرید بذر گوجه فرنگی اصل

بیشتر گوجه کاران نمی‌دانند که ممکن است همه این علائم با همدیگر ظهور پیدا نمی کنند و یا حتی این علائم به طور خاص ممکن است به دلیل ویروس سرجمک نباشند. برگچه‌های بوته آلوده، ضخیم تر از حد طبیعی می‌شوند و ظاهری چرمی شکل پیدا می‌کنند و در بین رگبرگ‌های آن‌ها چروکیدگی و زردی ظاهر می‌شود.

دقت داشته باشید در صورت مشاهده چندین علائم با همدیگر تشخیص شما دقیق‌تر خواهد بود. تشخیص این ویروس تنها از طریق زرد شدن حاشیه برگ و لوله‌ای شدن برگ‌ها می‌تواند اشتباه باشد و بروز هر یک از این علائم به تنهایی ممکن است به دلیل یکی از مشکلات یا بیماری‌های زیر باشد:

زرد شدن برگ گوجه فرنگی:

زردی حاشیه برگ‌ها می‌تواند ناشی از کمبود منیزیم باشد. در حالی که زرد شدن برگ‌های قدیمی‌تر ممکن است، کمبود نیتروژن را منعکس کند. برگ‌های جدید با حاشیه زرد رنگ ممکن است، کمبود آهن را به خصوص در خاک‌های قلیایی نشان دهد.

لوله شدن برگ گوجه فرنگی (پیج‌خوردگی به سمت بالا):

پیچیدگی برگ‌‌های گوجه فرنگی یا لوله شدن برگ گوجه فرنگی به احتمال زیاد ناشی از اختلالات فیزیولوژیکی، از قبیل کمبود شدید آب است. به خصوص در مرحله تشکیل میوه عواملی از قبیل خشکسالی و یا هرس شدید ممکن است منجر به ظهور چنین علائمی گردد. حلقوی شدن برگ نیز می‌تواند بر اثر تغذیه بیش از حد شته‌ها از برگ‌های گیاه باشد. همچنین ممکن است در اثر وجود ویروس‌های موزائیک خیار و یا توتون باشد.

بسیاری از کشاورزان در مورد سم پیچیدگی برگ گوجه فرنگی سوال می‌کنند. در صورتی که برای درمان جمع شدن و پیچیدگی برگ گوجه فرنگی، ابتدا باید از عامل به وجودآورنده آن اطمینان حاصل کنیم. در حالی می‌توان از سموم شیمیایی استفاده کرد، که آلودگی در اثر ویروس باشد.

کاهش اندازه برگ:

بسیاری از ویروس‌ها از قبیل موزائیک خیار و توتون می‌توانند علائم مشابه ویروس عامل بیماری سرجمک را داشته باشند.

ریزش گل:

از بین رفتن اولین خوشه گل اغلب بر اثر شرایط نامساعد محیطی و یا عدم تعادل در رطوبت خاک می‌باشد. در گیاه آلوده، گل‌ها حالت طبیعی دارند. اما ریزش طولانی‌مدت گل بیشتر نشان‌دهنده بیماری سرجمک است. گیاهانی که در مراحل اولیه رشد آلوده می‌شوند، میوه نخواهند داد و بوته‌ها به شدت کوتوله می‌شوند.

شناسایی بیماری پیچیدگی برگ گوجه فرنگی فقط بر اساس علائم بیماری قابل اعتماد نیست. زیرا علائم مشابه ممکن است توسط سایر ویروس‌ها و یا شرایط رشدی ایجاد شود. بدین منظور کارشناسان فنی آقا مهندس آماده هستند تا به شما در شناسایی این ویروس کمک کنند. شما می‌توانید با تهیه عکس با کیفیت از بوته‌های خود بصورت رایگان از راهنمایی این عزیزان استفاده نمایید.

میزان خسارت بیماری پیچیدگی برگ زرد یا TYLCV

در ایران TYLCV خسارت زیادی به گوجه کاران وارد کرده است و باعث افزایش هزینه تولید شده است. این ویروس از طریق توقف شدید رشد گیاهان، سقط جنین و گل‌ها باعث کاهش میوه و عملکرد محصول می‌شود.

علاوه بر این، حضور ویروس سرجمک هزینه تولید را به دلیل افزایش مصرف حشره کش‌ها و سایر روش‌های کنترل، بیشتر کرده است. خسارت زیاد این ویروس به خصوص در مزارع فضای باز باعث افزایش مصرف حشره کش‌ها برای مقابله با این ویروس شده است. گزارش شده در مزارع حساس این ویروس ممکن است 20 تا 25 درصد هزینه تولید را به دلیل مصرف حشره کش‌ها افزایش دهد.

توسعه و مقاومت به سموم دفع آفات و از بین رفتن شکارچیان و انگل‌های طبیعی، پس از کاربرد مکرر علف کش‌ها از جمله مشکلات دیگری است که این ویروس به بار آورده است. زیرا سفید بالک‌ها به دلیل توانایی خود در القای مقاومت به حشره کش‌ها زبان زد هستند.

پیشنهاد نویسنده: بهترین سم برای سفیدک پودری گوجه

حداقل 8 تا 10 سال طول می‌کشد تا یک ترکیب حشره کش با میلیون‌ها دلار هزینه در فرایند تحقیق و توسعه تولید شود. در حالی که مشخص شده است، سفید بالک‌ها می‌توانند در چند نسل نسبت به حشره کش‌ها مقاوم شوند. جالب است بدانید مگس سفید در شرایط مناسب می‌تواند، در طول 2 تا 3 هفته، یک نسل را کامل کند.

بنابراین سفید بالک‌ها در چند ماه توانایی القا مقاومت در برابر یک ترکیب حشره کش را دارند. به همین دلیل کمیته مدیریت مقاومت به حشره کش‌های آمریکا جهت خنثی کردن مقاومت به حشره کش‌ها استفاده دوره ای و متناوب از حشره کش‌های مختلف را توصیه می‌کند.

مدیریت و کنترل بیماری سرجمک گوجه‌ فرنگی

متاسفانه سرجمک به طور گسترده‌ای پخش شده است و در بسیاری از مناطق مهم تولید گوجه فرنگی وجود دارد. مدیریت این ویروس در ارقام حساس گوجه فرنگی بسیار دشوار است. در حال حاضر از چندین روش مدیریتی به طور هم‌زمان برای کاهش خسارت و آسیب بیماری سرجمک در بوته‌های سالم استفاده می‌شود، برنامه‌های مدیرتی به شرح زیر است:

1. روش‌های پیشگیری و کاهش منابع آلودگی
2. پیشگیری و کاهش منابع آودگی در داخل کشت یا خارج از آن

روش‌های پیشگیری و کاهش منابع آلودگی:

• اصلاح ارقام جدید
• خرید یا تولید نشا سالم
• از بین بردن علف‌های هرز میزبان
• استفاده از ارقام مقاوم به بیماری ویروسی
• تقویت خاک مزرعه به منظور تولید بوته‌های قوی
• استفاده از گیاهان غیرحساس در تناوب زراعی با گوجه‌فرنگی
• خودداری از کشت گیاهان حساس در مجاورت مزرعه گوجه فرنگی
• نصب توری با سوراخ‌های ریز در گلخانه‌ها و خزانه‌ها برای جلوگیری از ورود مگس سفید
• انجام عملیات صحیح و مناسب شخم و آمادهسازی زمین برای کاهش جمعیت حشره ناقل
• خودداری از کشت گوجه‌فرنگی در زمین‌هایی که سال قبل زیر کشت گوجه‌فرنگی و یا سایر گیاهان میزبان بیماری بوده‌اند.
• کندن و نابود کردن کامل بوته‌های آلوده به بیماری. ترجیحا بوته‌های آلوده در مکانی خارج از زمین زراعی اصلی آتش زده شوند.
• استفاده از مالچ (نایلون) بازتاب‌دهنده نور (با توجه به اینکه حشرات بیشتر در زیر برگ پناه می‌گیرند، وجود نور بازتاب‌شده از این معضل جلوگیری می‌کند).

اهمیت بذر مقاوم در کنترل ویروسTYLCV

در ایران استفاده از ارقام مقاوم به ویروس پیچیدگی برگ گوجه فرنگی در درجه اول مقابله با این ویروس قرار دارد. استفاد از ارقام مقاوم در برابر سرجمک در صورت وجود، عملی‌ترین و بهترین روش جهت کاهش تلفات ناشی از عفونت توسط این ویروس است. تعدادی از ارقام مقاوم در دسترس است. اما کمتر از یک سوم سطح زیر کشت و تولید را، ارقام مقاوم تشکیل می‌دهند.

دلایل زیادی وجود دارد که چرا کشاورزان به کشت ارقام مقاوم متوسل نشده‌اند. یکی اینکه ارقام مقاوم برای همه میوه‌های گوجه فرنگی در دسترس نیست (نوع گیلاسی ارقام مقاوم وجود ندارد). از طرفی کشاورزان معتقدند که ارقام مقاوم دارای ویژگی‌ها و کیفیت میوه ارقام حساس نیستند، در حالی که تلاش‌های اخیر اصلاح نژاد منجر به تولید ارقام با ویژگی‌های مناسب شده است.

پیشنهاد نویسنده: سفیدک داخلی گوجه فرنگی

توصیه می‌شود گوجه کاران در انتخاب رقم مورد کشت دقت کنند و ارقامی انتخاب کنند که علاوه بر مقاومت در مقابل TYLCV، دارای عملکرد، اندازه میوه و کیفیت میوه مورد نظر باشد. برای بیان اهمیت این موضوع می‌توان این مثال را بیان کرد که در کشت پاییزه شهرستان لارستان بیش از 80 درصد مزارع گوجه که از ارقام مقاوم استفاده نکرده بودند، از بین رفت اما مزرعه ی ارقامی مانند بذر گوجه 8320 حتی 2 درصد هم این مشکل را نشان ندادند.

خرید و یا تولید نشا سالم

بیش از 95 درصد نشاهای مناطق گوجه کاری در گلخانه‌ها تولید می‌شود و اغلب این گلخانه‌ها از مناطق تولیدی فاصله چندانی ندارند. در نتیجه سفید بالک‌های ناقل بیماری از مزارع آلوده گوجه فرنگی حرکت کرده و ویروس را به نشاهای جدید منتقل می‌کنند. اغلب این گلخانه‌ها به دلیل دریچه‌های تهویه برای کنترل دما محصور نمی‌شوند. این گلخانه‌ها باید به خوبی مهر و موم شده و ورودی‌ها به گونه‌ای ساخته شود که از نفوذ سفید بالک جلوگیری کند. سیستم تهویه به صورت مناسب با مش یا توری درزگیری شود.

به کشاورزان توصیه می‌شود فصل تولید را با استفاده از نشاهای سالم و بدون ویروس آغاز کنند. هرچه فاصله بین مناطق تولیدی و گلخانه‌ها بیشتر باشد، شیوع بیماری در نشاها کمتر خواهد بود. نشاهای گوجه فرنگی برای مگس سفید بسیار جذاب هستند و نسبت به TYLCV حساس هستند بنابراین یک هفته قبل از انتقال گیاهان به مزرعه از سموم حشره کش استفاده کنید. این امر برای 2 هفته اول از گیاهان محافظت می‌کند.

مدیریت علف‌های هرز

به کشاوزان توصیه می‌شود، جمعیت علف‌های هرز در حاشیه مزرعه و محصول گوجه فرنگی رها شده را کنترل کنند. زیرا در کاربرد حشره کش‌ها اختلال ایجاد می‌کنند و می‌توانند جمعیت سفید بالک‌ها و همچنین ویروس را در خود حفظ کنند.

سایر میزبان‌های ویروس TYLCV

اگر چه مهمترین میزبان این ویروس، گیاه گوجه فرنگی است. ولی در میزبان‌های دیگری از جمله لوبیا، فلفل و تاجریزی نیز ایجاد بیماری می‌کند. این ویروس به طور طبیعی به گیاه زینتی یوستما گرندی (Eustoma grandi) خسارت جدی وارد می‌کند و به طور مصنوعی تنباکو و گیاه تاتوره را آلوده می‌کند. برخی از علف‌های هرز و گیاهان زینتی نیز ممکن است حامل ویروس باشند هر چند که علائم خاصی را نشان ندهند. در لوبیای آلوده برگ‌ها، ضخیم و موج‌دار و به سمت بالا و شاخه‌های جانبی غیر طبیعی به نظر می‌رسند.

اصلاح ارقام جدید

اصلاح گوجه فرنگی برای مقاومت به این ویروس، بهترین روش برای کاهش خسارت اقتصادی این ویروس باشد. اخیرا مطالعات زیادی در ارتباط با اصلاح گوجه فرنگی برای مقاومت به نژاد TYLCV-IS ویروس انجام شده است. جز برخی از ژنوتیپ‌ها، اغلب ارقام به این ویروس حساس گزارش شده‌اند. ژن مقاومت به ویروس از ارقام وحشی گوجه فرنگی گرفته شده است. سپس با وارد کردن ژن کد کننده پروتئین پوششی ویروس به گیاه به محض اینکه ویروس ژنوم خود را وارد گیاه نمود، بسته بندی شده و از تکثیر بعدی آن توسط گیاه کاسته می‌گردد.

مالچ پلاستیکی بازتاب دهنده نور

مالچ پلاستیکی بازتاب‌دهنده نور، اغلب گران است و توسط کشاورزان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. به طور معمول از مالچ مشکی در بهار برای افزایش دمای خاک استفاده می‌شود. چون مالچ شفاف کمکی به افزایش دمای خاک نمی‌کند.

ممکن است بسیاری از کشاورزان به سودمندی مالچ‌های بازتابنده نور، اطمینان نداشته باشند و تمایلی به استفاده از آن نیز نشان ندهند. اما این روش به صورت گسترده در مزارع گوجه فرنگی آمریکا جهت جلوگیری از ورود و تغذیه سفید بالک استفاده می‌شود. علاوه بر این مالچ‌های بازتاب‌دهنده، تخریب ناپذیر هستند و دفع آن‌ها مشکل بزرگی است.

محدود کردن انتشار ویروس توسط مگس سفید

چون هیج ماده‌ای برای از بین بردن و درمان ویروس‌ها، خصوصا ویروس عامل سرجمک، وجود ندارد، تنها راه کنترل، از بین بردن حشره ناقل که در این بیماری سفید بالک‌ها هستند، می‌باشد. راه‌های محدود کردن انتشار عسلک به شرح زیر است:

1. پاشیدن روغن‌های معدنی بای کنترل مگس سفید
2. دیده بانی دقیق و کامل مزرعه برای تعیین میزان جمعیت حشراه و اقدام به کنترل آن‌ها
3. استفاده از سموم حشره‌کش سیستمیک مناسب برای کنترل و نابودی سفید بالک زیر نظر کارشناسان متخصص

استفاده از حشره کش‌ها

دو بار در هفته، گیاهان را از نظر آلودگی به سفید‌بالک بررسی کنید. اگر لکه‌های سفید شروع به ظهور کردند، پیشنهاد می‌شود از سم کنفیدور استفاده کنید. این سم در مراحل اولیه آسیب کمتری به بوته می‌زند. برای کنترل مگس سفید بهترین شیوه، سه نوبت سم‌پاشی با فاصله دو تا سه روز یکبار است. در هر نوبت یک سم بالغ‌کش و یک سم پوره‌کش با هم استفاده شود. مثلا: پروتئوس با ابرون، اویسکت با آپلاود، استامی پراید با ادمیرال استفاده شود.

پیشنهاد نویسنده: چی بکاریم سود کنیم

حداقل در هر سم‌پاشی، حشره کش‌های مختلف استفاده شود. در هنگام سم‌پاشی، درصورتی که سم مورد استفاده غیر‌سیستمیک باشد، قسمت زیرین برگ‌ها را کاملاً سم‌پاشی کنید. جهت برآورد میزان دوز مصرفی، فواصل اسپری و اقدامات احتیاطی، دستورالعمل‌های برچسب را دنبال کنید. این ویروس توسط سفید بالک‌ها منتقل می‌شود. لذا سم پاشی با حشره کش‌ها به ویژه نیونیکوتینوئیدها به منظور کنترل سفید بالک به طور نسبی موثر است، ولی خیلی گران تمام می‌شود.

نکات مهم عامل انتقال دهنده ویروس پیچیدگی برگ گوجه فرنگی

• پیچیدگی برگ زرد منحصرا توسط مگس سفید از یک گیاه به گیاه دیگر منتقل می‌شود و شواهدی مبنی بر گسترش ویروس از طریق بذر، هرس، ادوات کشاورزی و یا سایر روش‌ها وجود ندارد. معمولا این ویروس بر خلاف سایر ویروس‌های گوجه فرنگی نمی‌تواند در خاک زنده بماند.
• مگس‌های سفید حشرات نسبتا ظریفی هستند که در شرایط مرطوب و هوای سرد زنده نمی‌ماند. اما زمستان معتدل برای این حشره بسیار مفید است. این حشره با 15 تا 30 دقیقه تغذیه از بوته گوجه فرنگی آلوده، ناقل ویروس می‌شود. سپس ویروس را به بوته‌های سالم انتقال می‌دهد.
• بوته‌های سالم بعد از 10 تا 21 روز علائم بیماری را نشان می‌دهد. سفید بالک‌های بالغ می‌توانند ویروس را برای 10 تا 12 روز حفظ کنند و ویروس را تا آنجا که برای تغدیه در نظر گرفته شده است، پخش می‌کنند. اعتقاد بر این است که سفید بالک می‌تواند مسافت زیادی تا هفت کیلومتر را از طریق پرواز طی کرده و سبب انتقال ویروس به مزارع مجاور شوند.
• دلایل زیادی را می‌توان به بقای ویروس از یک سال به سال دیگر نسبت داد. مهم ترین دلیل در مناطق جنوبی که زمستان آنقدر شدید نیست و باعث بقای منابع تلقیح ( حشرات و بوته‌های آلوده) می‌شود. از طرفی کشت گوجه فرنگی خارج از فصل ( پسکار و پیشکار)، باعث می‌شود که آلودگی در منطقه وجود داشته باشد.
• به طور کلی این ویروس در مناطقی که تولید آن‌ها هم پوشانی دارد، بیشترین تخریب را دارد. بنابراین کشاورزان می‌توانند با توزیع زمانی کشت، از شیوع و گسترش این بیماری جلوگیری کنند.
• اغلب مهمترین منبع ویروس مزارع قدیمی است. زیرا در این مزارع کنترل سفید بالک‌ها متوقف می‌شود. بنابراین به گوجه کاران توصیه می‌شود، در پایان فصل برداشت بوته‌های باقی مانده و علف‌های هرز حاشیه را معدوم کنند تا منشا و عامل انتشار ویروس سایر مزارع و فصل بعدی کشت از بین برود.