استفاده از کود حیوانی و کود مرغی

استفاده از کود حیوانی برای گوجه فرنگی، خیار و بسیاری از گیاهان بسیار تاکید شده است. اما بهترین کود حیوانی کدام است و چه ویژگی هایی دارد؟ در این مقاله پاسخ تمام سوالات شما از جمله استفاده از مخلوط کود مرغی و گاوی، نحوه استفاده از کود مرغی برای زمین شور و … صحبت می کنیم. با ما همراه باشید تا بتوانید بهترین کود حیوانی برای هندوانه، کود حیوانی برای سبزیجات، کود حیوانی برای خیار، کود حیوانی برای خربزه و … آشنا شوید.

چرا باید کود حیوانی استفاده کنید؟

اگر مزایای استفاده از کود حیوانی و کود مرغی را بدانید حتما در کشت خود استفاده خواهید کرد. اگر خاک شما خیلی شنی یا خیلی رسی است و برای کشت غالب صیفی‌جات نامناسب است، باید بدانید یکی از بهترین اصلاح کننده‌های خاک، کودهای دامی هستند.

1. کودهای دامی، بازدهی آبیاری را بسیار افزایش می‌دهند.
2. اگر خاک شما به لحاظ عناصر غذایی ضعیف است، کودهای دامی یکی از بهترین تقویت کننده‌ها هستند.
3. اگر توانایی کافی برای خرید کودهای شیمیایی ندارید، کاربرد کودهای دامی راهکار بسیار مناسبی است.
4. شاید هم به دنبال تولید محصولات سالم و کشاورزی پایدار باشید. در این مورد هم استفاده از کودهای دامی می‌تواند بسیار کارآمد باشد.
5. اگر می‌خواهید دچار دردسرهای مبارزه با بیماری‌های قارچی و باکتریایی نشوید، استفاده از کودهای دامی پوسیده راه‌ کار بسیار مناسبی است.

کود حیوانی چیست؟

کود حیوانی نوعی کود است که از فضولات حیوانات اهلی مختلف، همچون اسب، مرغ و کبوتر به دست می‌آید. کود دامی در زراعت جهت اصلاح بافت و ساختار خاک و همچنین تغذیه گیاهان، به کار می‌رود. این نوع کود دارای مقادیر مختلفی ازت می‌باشد که بسته به نوع منشا آن فرق می‌کند. به طور کلی هر چه جثه حیوانی که کود از آن به دست می‌آید کوچک‌تر باشد، کود دامی قوی‌تر است.

انواع کود دامی عبارتند از:

کودهای حیوانی (گاوی، گوسفندی، تک سمی) منبع عالی مواد مغذی و مواد آلی هستند. بسیاری از مواد مغذی، به ویژه نیتروژن، فسفر و پتاس که پرمصرف‌ترین عناصر هستند، در کود حیوانی به وفور موجود هستند. کود مرغی دارای مقدار زیادی عناصر غذایی است. با به کارگیری آن در زمین‌های کشاورزی همراه با کود حیوانی، می‌توان حاصلخیزی خاک را افزایش داد. میزان عناصر و مواد مغذی موجود در انواع کودهای گاوی، گوسفندی، مرغی و اسب متفاوت است.

پیشنهاد نویسنده: راهنمای خرید کود گوسفندی

این اختلاف مربوط به گونه‌ی حیوان، سن، رژیم غذایی حیوان، میزان رطوبت کود، نحوه و میزان رسیدگی و نگهداری حیوان بستگی دارد. اگر چه میزان مواد مغذی کودهای دامی و مرغی بیشتر به شرایط و تغذیه آن‌ها بستگی دارد، ولی در کل میزان نیتروژن، فسفر و کلسیم در کودهای مرغی بیشتر از کود گاوی و گوسفندی است (کلسیم تا 6 برابر کود حیوانی، نیتروژن تا 2 برابر، فسفر تا 3 برابر).

بهترین کود حیوانی کدام است؟

شاید با خواندن پاراگراف بالا تصمیم بگیرید که کود مرغی بهترین نوع کود است! اما باید بدانید که همیشه اینطور نیست و انتخاب نوع کود حیوانی و میزان آن بستگی به آزمون خاک و نوع محصول و شرایط دمایی دارد. مثلا تحقیقات و تجربه نشان داده است که بهترین کود حیوانی برای درختان میوه مانند گردو، کود تک سم (اسب، الاغ و قاطر) است. ولی برای کود حیوانی برای سبزیجات و صیفی‌جاتی مانند گوجه فرنگی ترکیب کود گاوی و مرغی با نسبت دو به یک (مثلا 12 تن گاوی + 6 تن کود مرغی) جواب‌دهی بسیار مناسب‌تری دارد.

توجه داشته باشید اکثر مزارع کشور ما ساختمان خاک تخریب شده‌ای دارند. بنابراین کود مرغی به تنهایی کافی نیست. چون کود مرغی ساختمان خاک را اصلاح نمی‌کند، فقط مواد مغذی خاک را تامین می‌نماید. بنابراین در اکثر مزارع کشور ما مصرف کود دامی و کود مرغی با هم، باید استفاده شوند.

کدام کود گزینه مناسبی است؟

در خاک‌های قلیایی و قلیایی شور، استفاده از مخلوط کودهای گوسفندی و مرغی با هم، توصیه خوبی نیست! زیرا کود گوسفندی قلیایی است (Ph=8) و کودهای مرغی هم شور (EC=46 ds/m)، برای همین کود مرغی برای زمین شور مناسب نیست. بنابراین توصیه می‌کنیم در این مناطق بیشتر کود گاوی در ترکیب با گوگرد، به میزان بیشتر از 250 کیلوگرم در هکتار استفاده شود.

در زراعت‌هایی که کمبود کود آهن وجود دارد، استفاده از کود تک سم، بسیار مفیدتر است. تنها مشکلی که در استفاده از کودهای دامی مخصوصا کود مرغی، ممکن است به وجود آید، “سوخته شدن نشا” می‌باشد. این موضوع به دلیل آمونیوم بالای کودهای مرغی است. این حالت معمولا در کشت‌های بهاره که به صورت شیاری کشت می‌کنند، در زمان افزایش دمای خاک به وجود می‌آید.

از میان کودهای دامی از همه پرکاربردتر در کشت گلخانه‌ای، کود گاوی و گوسفندی می‌باشد که بیشتر در کشت خاکی جهت آماده نمودن زمین به همراه خاک‌برگ و ماسه به کار می‌رود. کود مورد استفاده باید کاملا پوسیده بوده و عاری از آفات و بذور علف‌های هرز باشد.

بنابراین در مناطقی که دمای هوا در زمان پس از استقرار، ناگهان گرم می‌شود، ممکن است استفاده از کود مرغی به تنهایی مناسب نباشد. برای رفع این مشکل لازم است:

• نشا با کیفیت استفاده شود.
• آبیاری اول، آبیاری سنگینی باشد.
• از کودهای زیستی حاوی نیتروباکترها استفاده شود.
• نسبت کود گاوی را افزایش داد و نسبت کود مرغی را کاهش داد.
• کود مرغی حدود 5 تا ده سانتی‌متر، پایین‌تر از ریشه نشا قرار گیرد.
• در اوایل کشت، از منابع آمونیوم مانند اوره و نیترات آمونیوم کمتر استفاده شود.

عده‌ای معتقدند کود حیوانی و مرغی بلافاصله باید به خوبی با خاک مخلوط شود، زیرا تقریباً نیمی از نیتروژن در کودهای حیوانی و سه چهارم نیتروژن در کود مرغی به شکل آمونیوم (NH4) است که به راحتی به گاز آمونیاک (NH3) تبدیل می‌شود و به صورت تبخیر از بین می‌رود.

اگر کودها مرغی و دامی سریع وارد خاک نشود، نیتروژن آن‌ها به سرعت از دسترس خارج می‌شود. همچنین باید از پخش کردن کودهای دامی و مرغی تازه و آبکی اجتناب شود. چون در این حالت، نیتروژن این کودها به سرعت بیشتر از 50 درصد کودهای گاوی برای گیاه در دسترس خواهد بود. با این وجود میزان عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم کود مرغی بیشتر است. و نیتروژن و پتاسیم کود مرغی برای گیاه قابل جذب‌تر است.

چه میزان کود دامی استفاده کنید؟

میزان کود دامی هم بسته به آزمون خاک، نوع محصول و رقم، برنامه تغذیه شیمیایی، نوع کشت و نوع آبیاری دارد:

آزمون خاک:

در خاک‌هایی که شور هستند (بالای 4 دسی زیمنس)، باید از مصرف بیش از 10 تن کود مرغی دریک بار مصرف پرهیز کرد. در خاک‌های قلیایی (اسیدیته بالاتر از 7) از مصرف بیش از 18 تن کود گوسفندی در هکتار، پرهیز کرد.

نوع محصول و رقم:

در زمین‌هایی که هر ساله زیر کشت صیفی‌جات که محصولات بسیار پر توقعی هستند، می‌روند، حدود 20 تن در هکتار به صورت پیش فرض می‌تواند کارآمد باشد.

کود حیوانی برای گوجه فرنگی و کود حیوانی برای خیار به عنوان دو صیفی مختلف متفاوت است. ارقام گوجه نیز در این میزان کود مصرفی تاثیر دارند، رقمی مانند کومودورو توقع بسیار بیشتری نسبت به سوپر چف دارد. برای سوپر چف 7 تن می‌تواند کافی باشد. ولی برای کومودورو مخصوصا در حالتی که میزان عملکرد بالا مورد انتظار باشد، تا سه برابر مصرف کود حیوانی بیشتر خواهد بود.

کود حیوانی برای خربزه نیز استفاده می‌شود. نوع کود حیوانی برای هندوانه و خربزه، نیز به نتیجه آزمون خاک و میزان نیتروژن موجود در خاک دارد. معمولا از کود گاوی برای هندوانه و خربزه همراه با مخلوط کود مرغی و به صورت قبل از کشت استفاده می‌شود.

نوع کشت:

در کشت‌های شیاری، میزان مصرف کود حیوانی نصف کشت غیرشیاری است. به طوری که در کشت شیاری، حدود 1 فرغون کود در متر مربع، می‌تواند کافی باشد. اما در کشت غیرشیاری، حدود 2 فرغون کود کافی است.

برنامه تغذیه شیمیایی:

در کشت‌های زمستانه که محصول زیر نایلون قرار می‌گیرد و امکان محلول‌ پاشی وجود ندارد، و در عین حال ریشه به دلیل سرما کارایی چندانی ندارد، مصرف کودهای دامی باید بیشتر از حالت عادی در نظر گرفته شود. همچنین تاکید می‌شود، در این حالت کود حیوانی حتما پوسیده استفاده شود.

به هر حال رایج‌ترین حالت که بیشتر هم توصیه می‌شود، استفاده از مخلوط کود مرغی و گاوی به نسبت 2 به 1 است. در این حالت معمولا در کل تا 20 تن کود (تقریبا خشک) استفاده می‌شود.

ترکیب کود ها به چه صورت است؟

سوالی که پیش می آید این است که آیا استفاده از کود دامی و مرغی به تنهایی و بدون استفاده از کودهای شیمیایی کافی است؟

خیر. برای داشتن عملکرد مناسب لازم است در طول دوره رشد (بسته به مرحله رشد و نیاز بوته) کود شیمیایی به صورت ریشه‌ای و محلول‌ پاشی استفاده شود. قبل از کشت هم، حتما باید از کودهای شیمیایی مانند گوگرد، آمونیوم فسفات و قارچ‌کش‌های زیستی یا شیمیایی به مقدار مناسب استفاده شود. گوگرد به میزان 200 تا 400 کیلوگرم، بسته به نوع گوگرد (پودری یا گرانوله) و اسیدیته یا پی اچ خاک و میزان گوگرد خاک، مصرف می‌شود.

مصرف آمونیوم از این جهت لازم است که معمولا کودهای دامی کاملا پوسیده نیستند و در اوایل باکتری‌های خاک موجب کاهش نیتروژن خاک می‌شوند. به همین دلیل استفاده از این کود به میزان 50 کیلوگرم در هکتار در مخلوط با کود حیوانی توصیه می‌شود. استفاده از قارچ‌کش‌هایی مانند بنومیل، می‌تواند از تهدید قارچ‌های عامل بوته میری جلوگیری کند. بنابراین به میزان یک لیتر در هکتار مصرف این قارچ‌کش توصیه می‌شود.

بهترین زمان مصرف کود مرغی چه موقع است؟

در فصول مختلف سال کود مرغی را در مزارع مصرف می‌کنند. با مصرف آن در فصل پاییز، بیشترین زمان برای تجزیه کود مرغی و آزادسازی عناصر غذایی موجود در آن فراهم می‌گردد.

کود مرغی موجب اصلاح فعالیت بیولوژیکی کشت و کار و خواص شیمیایی خاک می‌شود. 3 تن کود مرغی تازه معادل 50 کیلوگرم سولفات پتاسیم، 100 کیلوگرم سوپرفسفات تریپل، 50 تا 100 کیلوگرم اوره دارد. کود مرغی ترکیب شیمیایی بسیار متفاوت نسبت به سایر کودهای حیوانی دارد که در کود مرغی، مقادیر نسبتا زیادی اسید اوریک و سایر اوریدها وجود دارد.

تهیه کود حیوانی پوسیده

معمولا تمام کودهای دامی موجود در بازار، پوسیده نیستند و اگر این کودها را استفاده کنید، از مزایای بسیار زیاد کود دامی بهره‌مند نخواهید شد. برای پوساندن کود دامی، بهتر است از یک چاله برای انبار نمودن کود استفاده شود. البته می‌توان کود را روی زمین نیز انباشته نمود. برای اینکه مطمئن شوید کود دامی پوسیده استفاده کردید، لازم است:

1. کود دامی را یک سال تا 6 ماه قبل از کشت تهیه کنید، سعی کنید در حد امکان قطعات کود حیوانی را خرد و به حالت پودری درآورید.
2. یک چال بزرگ ایجاد کنید و کود نپوسیده دامی را در چاله ریخته و به اندازه یک چهارم آن، کاه و کلش اضافه می‌کنیم. وجود کاه و کلش موجب تسریع فرایند تخمیر کود می‌شود.
3. حدود 60 کیلو کود اوره روی کود حیوانی بریزید (به ازای هر تن کاه و کلش 100 تا 150 کیلوگرم اوره اضافه کنید).
4. سپس یک کود زیستی فولزایم پلاس اس پی پودری روی این مجموعه بریزید و با بیل دستی یا مکانیکی خوب هم بزنید.
5. اگر این مخلوط مرطوب نیست، سعی کنید کمی آن را مرطوب کنید (تا 40 درصد).
6. در نهایت در صورتی که در فصل سرد باشد، روی مخلوط ایجاد شده، یک نایلون بکشید. و اجازه دهید کود به خوبی بپوسد.
7. در زمان استفاده می‌توانید کود مرغی هم تهیه کرده، کود مرغی مرطوب را روی کود گاوی بریزید. به طوری که عصاره کود مرغی در تمام کود دامی نفوذ کند.
8. سپس کامل مخلوط کنید و و کودهای ذکر شده (گوگرد، دی آمونیوم فسفات، قارچ‌کش) را اضافه کرده و جهت استفاده به مزرعه انتقال دهید.

چرا نباید از کود حیوانی تازه استفاده کنید؟

• کود تازه دارای مقدار زیادی قارچ‌های بیمارگر است.
• این کودها بوی بدی در منطقه ایجاد می‌کنند و موجب تجمع حشرات از جمله انواع مگس‌ می شوند.
• کود دامی تازه دارای مقدار زیادی بذر علف هرز است در صورتی که وارد مزرعه شوند، برای شما دردسرساز می‌شود. اما در کود پوسیده این بذرها معمولا از بین رفته اند.
• در کود دامی تازه، چون عناصر غذایی مانند نیتروژن هنوز توسط باکتری‌ها قابل دسترس نشده اند، درصورتی که کود وارد زمین شود، باکتری‌های آن مانند رقیب برای گیاه عمل می‌کنند و نیتروژن دردسترس را برای یکی دو ماه کاهش می‌دهند.

کود پوسیده دارای نشانه‌های مختلفی است:

1. کود پوسیده نرم است.
2. کود پوسیده بوی تند فضولات حیوانی را نمی‌دهد.
3. اگر دست را داخل آن فرو کنیم، گرمای خاصی احساس می‌شود.
4. رنگ کود پوسیده، روشن است و اصولا هر چه کود پوسیده‌تر باشد، رنگش روشن‌تر می‌گردد.

کود نپوسیده نه تنها باعث تقویت خاک نمی‌شود، بلکه باعث کاهش نیتروژن خاک نیز می‌گردد. زیرا برای پوسیده شدن در خاک، بخشی از ازت خاک را جذب می‌نماید و به این ترتیب خاک فقیرتر می‌گردد.

عوامل مؤثر در آلودگی كود دامی

در ادامه به برخی از مهم ترین عوامل موثر که در آلودگی کود دامی تاثیر گذار هستند اشاره می کنیم:

منابع غذايی دام و سيستم‌های تهيه و توليد آن:

بذور علف‌های هرز از طريق علوفه، دانه و غذاهای فرآوری‌شده وارد دستگاه هاضمه دام می‌شوند. مقدار زيادی از بذور از دستگاه هاضمه به صورت زنده و سالم عبور می‌كند و وارد مدفوع می‌شود. هر چه مقدار آلودگی منابع غذايی به بذر علف هرز بيشتر باشد، آلودگی كود نيز بيشتر خواهد بود.

نوع دام

از بين رفتن بذر در دستگاه هاضمه بستگی به نـوع حيوان دارد. بيـشترين تخريـب بذر و كمتـرين آلودگی در مدفوع جوجه‌ها مشاهده شده است. مدفوع اسب و گوسفند نيز كمتر از خوک و گاو آلودگی دارند. واكنش بذور نيز در گذشتن از دستگاه هاضمه متفاوت است. به طوری كه برخی از آن‌ها نه تنها از بين نرفته، بلكه در اثر ساييدگی فيزيكی و شيميایی آمادگی جوانه‌زنی بيشتری پيدا می‌كنند. در ايران كودهای گاوی بیشتر از كودهای ديگـر حيوانات، در آلودگی مزارع و باغات نقش دارد.

نحوه تهيه و مصرف كود دامی

كود دامی به دلايل فوق دارای آلودگی به بذر علف های هرز است. استفاده كود تازه در انتقال بذر علـف های هرز بسيار مؤثرتر از كود دپو شده است. نحوه دپوی كود در از بـين رفـتن بذور و كاهش آلودگی مؤثر است و در تهيه كود سالم نقش موثری دارد.

بذر علف‌های هرز موجود در كود دامی، علف‌هايی هرز غالب مزارع علوفه‌ای كشور شامل علف‌هـای هرز زير است كه بذور آن‌ها همراه با علوفه وارد دستگاه هاضمه دام می‌شود. تاج خروس وحشی، گندمک، سلوی، سلمک، خردل وحشی، ارزن وحشی، خونی واش، خاكشير، سس، جغجغک، خرفه، جو وحشی، سوروف، ناخنک، سلمی و ترشک از بذرهای ریزی هستند که در کودهای دامی نپوسیده وجود دارند.

فوايد دپوی كود دامی چیست؟

1. چسبندگی كمتر
2. كاهش حجم كود و حمل آسان
3. از بين رفتن بذر علف‌هـای هـرز و در نتيجه كاهش مصرف سم
4. پوسيدگی بيشتر كود و قابل استفاده شدن مواد غذايی
5. نداشتن تاثير سوکود مرغی بر كيفيت مواد آلی و معدنی كود
6. عدم گياه سوزی به دليل تغذيه تدريجی گياه از مواد آلی
7. توليد حرارت زياد و از بين رفتن ميكرو ارگانيـسم هـای بيماريزا
8. توليد تركيبات پيچيده نيتروژن‌دار و تبديل تدريجی اين تركيبات به نيترات و نهايتا ممانعت از شستشو و هدر رفتن نيترات خاک. به اين ترتيب نيترات به يکباره در خاک پخـش نمی‌شود. اين مشابه آن است كه در طول سال نيترات بـه طـور دستی به دفعات و نه يكباره به خاک اضافه شود.
9. كاهش مصرف كودهای شيميايی
10. تغيير در تعادل جمعيت نماتدهای خاک، كاهش جمعيت نماتدهای بيماری‌زا و افـزايش جمعيت نماتدهای شكارگر.

روش صحيح دپوی كود دامی (گاوی)

برای دپوی كود حیوانی بايد از محل مناسبی استفاده كرد. به طوری که اگر ايجاد آن با تشكيل تپه‌ای بر سطح خاک صـورت گيرد، نياز به حصارهايی است كه برای محافظت آن ضـروری اسـت. همچنين در انتخاب محل آن بايد دقت كرد تا دور از مناطق مسکونی باشد. انباشتن كود دامی درون گودال موجب محافظت و نگهداری بهتر آن می‌شود، اما عمق گودال بيش از 5/0 متر جايز نيست. در غير اين‌صورت حداقل هفته‌ای يكبار كود درون گودال بـا بيـل زیر و رو شود، تا هوا درون آن جريان يابد.

زيرو رو شدن دپو موجب كاهش رطوبت آن می‌شـود. بايد مقداری آب به آن اضافه كرد تا كود رطوبت اوليه خود را حفظ كند. فرآيند پوسيدگی كود و كاهش بـذر علف‌های هرز زنده، مستلزم ثابت نگه داشتن دمای داخل دپو در بيش از 60 درجه سانتی‌گراد است. اين دما در صورتی حاصل می‌شود كـه مقـدار رطوبت دپو حدود 70 درصد و جريان هوا به خوبی برقرار باشد. تا فعاليت ميكرو ارگانيسم‌های هوازی به بيـشترين مقـدار خود برسد. اضافه كردن مواد حاوی كـربن ماننـد بـر، كـاه، خـرده‌هـای چوب و بقايای گياهـان تـا 20 درصـد از حجم كود، موجب افزايش رطوبت و نسبت كربن به نيتروژن و نيز كاهش نيتروژن از دست رفته می‌شود. در نتيجه فرآيند تهيه كمپوسـت و از بـين رفتن بذور علف‌های هرز تسريع می‌شود.

با وجود چنين شرايطی پس از يک ماه، بيشتر بذر توانایی رويش خود را از دست خواهند داد. در صورت وجود بذور علف‌هايی هرزی چون سس، سلمک، تـاج خـروس و ناخنـک دپوی دو ماهه، در از بين بردن تمامی بذور كافی است. از پوشانيدن دپو خصوصا بـا مـواد پلاستيكی حتی الامكان خودداری شود. اين قبيل پوشش‌ها مانع ورود هوا و فعاليت میکروارگانيسم‌های هوازی می‌شود و كاهش دمای داخل دپو را در پی خواهد داشت.

مقدار آب درون دپو پس از يک ماه، كاهش می‌يابد و يكی از دلايل كندشدن فرآيند، از بين رفتن بذور در ماه‌های بعد، كـاهش آب است. در صورت تامين رطوبت و هوادهی مناسب نيازی به اضافه كردن مدت زمان دپو نخواهد بود. رطوبت كافی و هـوادهی مناسـب موجـب افـزايش فعاليـت ميكروارگانيسم‌های هوازی و افزايش دما به بـيش از 60 درجـه سانتی‌گراد است، كه اين دما منجر به ازبين رفتن بذور علف‌هـای هرز خواهد شد.

نتیجه گیری و توصیه

تحقیقات ما نشان میدهد بعد از رقم دومین عامل تاثیر گذار در میزان عملکرد، تغذیه است. بهترین برنامه تغذیه ای بدون شک برنامه ای است که درآن بیشترین درصد کود مورد نیاز از طریق کود حیوانی و زیستی و درصدی هم از طریق کودهای شیمیایی برطرف شود.