عوامل موثر بر جوانه زنی بذر

این عوامل به ویژگی ­ های خود بذر مربوط بوده و مستقل از محیط بر جوانه­ زنی بذر تاثیر می­ گذارند. برای مشاوره انتخاب رقم و کشت صیفی جات می توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

از مهم ترین عوامل بذری موثر در جوانه­ زنی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

قدرت حیات بذر (زنده مانی)

تولید­گنندگان و متخصصان کنترل بذر، قوه نامیه را توانایی بذر در جوانه ­زنی و تولید گیاهچه ی طبیعی تعریف نموده ­اند. از دیدگاه دیگر، قوه­ ی زیست نشان­ دهنده درجه زنده بودن بذر، فعالیت متابولیکی و دارا بودن آنزیم­ هایی است که توانایی لازم برای جوانه­ زنی و رشد گیاهچه را فراهم می­ کنند.

بذر ها در زمان رسیدگی فیزیولوژیک بالا ترین قوه­ ی زیست را دارند و پس از آن قوه­ ی زیست کاهش می­ یابد. به طور کلی قوه­ ی زیست عبارت است از ظرفیت بذر برای جوانه ­زدن که به وسیله درصد جوانه ­زنی، سرعت جوانه­ زنی و قدرت نهال­ه ای بذری ارزیابی می­ شود (رستگار، 1376).

طول عمر بذر

بذر ها بر اساس طول عمر، به 3 گروه طبقه ­بندی می­شوند:

کوتاه عمر: بذر های که عمر آن ها چند روز تا حداکثر یک سال است. مانند بذر ها افرا، بید و نارون.

متوسط عمر: بذر های که از 2 تا 15 سال عمر می ­کنند. مانند بذر اکثر غلات، سبزی­ ها و برخی گیاهان زینتی.

بلند عمر: این گونه بذر ها پوسته ­ی سختی دارند و در صورت آسیب ندیدن پوسته، می­توانند حتی در دما های بالا حداقل 15 تا 20 سال زنده بمانند. مانند برخی از گونه­ های علف هرز (رستگار، 1376).

خواب بذر

شرایطی است که در آن بذر، حتی با دارا بودن شرایط مساعد برای جوانه ­زنی، جوانه نمی ­زند.

رطوبت

رطوبت برای جوانه ­زنی بذر باید به مقداری باشد که بذر را کاملا اشباع کرده و پوسته بذر را نرم کند. آب برای نرم کردن پوسته بذر و فعال ساختن سیستم­ های داخل بذر ضروری است.

همراه با جذب آب تنفس و فعالیت­ های متابولیکی بذر افزایش می­ یابد. همچنین جذب آب سبب زیاد شدن حجم بذر و ترکیدن پوسته بذر می­شود. پس از آنکه بذر جوانه زد و ریشه­ چه از آن خارج شد، مقدار آب قابل وصول برای گیاه جدید به قدرت ریشه برای وارد شدن به محیط و توانایی آن برای جذب آب بستگی دارد.

پتانسیل اسمزی نیز که به وجود نمک­ ها و مواد محلول در رطوبت خاک بستگی دارد، بر قابل استفاده بودن آب برای بذر اثر دارد. وجود بیش از حد نمک­ های محلول در محیط بذر ممکن است مانع جوانه­ زدن بذر ها گردند و تعداد گیاهچه­ ها را کاهش دهند (رستگار، 1376).

دما

درجه حرارت احتمالا مهم­ ترین عامل محیطی تنظیم کننده ­ی جوانه­ زنی و رشد گیاهچه ­ی حاصل است. زیرا بر میزان جذب آب و سرعت اعمال متابولیکی داخل بذر اثر می­ گذارد.

دما بر درصد و سرعت جوانه­زنی نیز تاثیر می ­گذارد. بالا ترین درصد جوانه­زنی برای اکثر گیاهان در دما های بین 26 تا 35 بدست می­ آید. برای جوانه­ زنی بذر سه نقطه ­ی دمایی وجود دارد، حداقل، مطلوب و حداکثر که برای هرگونه منحصر به فرد است. دمای حداقل پایین­ ترین درجه حرارتی است که جوانه ­زنی می­تواند در آن اتفاق بیافتد. به این دمای کمینه، دمای پایه یا صفر جوانه ­زنی می­گویند.

دمای حداکثر دمایی است که پس از آن جوانه­ زنی صورت نمی ­گیرد زیرا این دما و دما های بالاتر از آن برای بذر کشنده هستند. دمای مطلوب نیز دمایی است که در آن بیش­ ترین درصد و سرعت جوانه­ زنی اتفاق می افتد (رستگار، 1376).

اکسیژن

جهت جوانه­ زنی سریع و یکنواخت، تبادل گاز ها میان جنین و محیط جوانه ­زنی از اهمیت خاصی برخوردار است. بذر کلیه گیاهان (به استثنای گیاهان آبزی) برای جوانه زدن نیاز به اکسیژن فراوان دارند. اکسیژن برای سوزاندن قند ها و چربی­ ها و سایر مواد ذخیره­ای بذر و تولید انرژی لازم است.

بنابراین محیط­ های کشت باید دارای هوای کافی بوده و سفت و فشرده نباشند. بذر هایی که در خاک­ های سنگین کاشته شده باشند یا در اعماق زیاد خاک قرار گیرند، به ویژه در فصول بارانی، ممکن است جوانه نزنند. زیرا خلل و فرج موجود در خاک با آب پر شده و اکسیژن کمی برای بذر باقی می­ ماند (رستگار، 1376).

نور

نور ممکن است جوانه زدن بذر را تسریع و یا از جوانه ­زنی آن جلوگیری کند. بذر های حساس به نور اغلب ریز هستند و قرار دادن آن ها نزدیک به سطح خاک برای جوانه­ زنی مناسب­ تر است.

بذر هایی که نور از جوانه زدن آن ها ممانعت می­ کند معمولا در محیط­ های خشک کویری دیده می­ شوند. در این مناطق اگر بذر ها در اعماق بیشتر خاک کشت شوند که رطوبت بیشتر و دمای کم­تری دارند، بقای گیاهچه حاصل تضمین بیش­تری خواهد داشت (رستگار، 1376).

عوامل متعددی همچون گسترش کشت­ های مکانیزه و شرایط محیطی نا­مطلوب مانند خشکی و شوری خاک، ضرورت جوانه ­زنی و استقرار سریع و یکنواخت را ایجاب می­ نمایند. از این میان شوری خاک و اثرات نا­مطلوب تنش شوری بر جوانه زنی بذر و استقرار گیاهچه از مواردی است که امروزه توجه محققان زیادی را به خود جلب نموده است‎ (Parida، 2005).

به طوری که سطوح بالای شوری موجب مهار کامل جوانه ­زنی بذر و استقرار گیاهچه می­ شود (Pessarakli and Szabolcs، 1999).

تنش ­ های محیطی

تنش عبارت است از هر عامل زیستی یا محیطی که بتواند به موجود زنده صدمه وارد نماید. تنش نتیجه برهم خوردن فرآیند های حیاتی سلول­ های گیاهی است که در اثر یک یا چند عامل زیستی و محیطی حاصل می­ شود.

در اثر تنش جوانه­ زنی، رشد و نمو، کیفیت و عملکرد محصول تحت تاثیر قرار می­ گیرد. بعلاوه تنش ممکن است سبب مرگ بخشی از گیاه یا تمام آن گردد (کافی و همکاران، 1388).

تنش­ های محیطی (شوری، خشکی، سرما، گرما، عناصرسنگین و…) مهم­ ترین عوامل اثر گذار بر روی گیاهان زراعی به شمار می ­آیند. تنش­ های محیطی شامل تنش­ های زیستی و تنش ­ های فیزیکوشیمیایی می­ باشند.

تنش­ های زیستی به دو دسته 1 - حمله آفات و امراض و 2 - رقابت، تقسیم می­ گردد و تنش­ های فیزیکوشیمیایی به پنج گروه تنش­ های 1 - فیزیکی 2 - شیمیایی 3 - تشعشعی 4 - دمایی و 5 - آب، تقسیم بندی شده ­اند، که تنش شوری جز تنش ­ های شیمیایی محسوب می­ گردد (کافی و همکاران، 1388).